Egeria, tamén chamada Eteria, Ætheria ou Etheria, e mesmo Arteria ou Geria, foi unha viaxeira e escritora hispanorromana do século IV.

Aínda que os seus datos biográficos son poucos, suponse que era orixinaria da provincia romana da Gallaecia na diocese de Hispania,​ e mesmo algún autor propuxo a posibilidade de que puidese pertencer á comarca do Bierzo, na Gallaecia interior. Nalgún traballo especializado foi considerada a posibilidade do seu parentesco con Aelia Flacilla, primeira muller de Teodosio o Grande. A. Lambert avanzou unha hipótese segundo a cal se trataría da irmá de Gala, de quen fala San Jerónimo de Estridón como parella de Prisciliano. Algúns datos sobre os que non parece haber discusión son a súa ascendencia nobre, a súa posición económica acomodada e a súa notable cultura. Nos seus escritos revélase como unha muller de profunda relixiosidade pero tamén (en boca da propia Egeria) de ilimitada curiosidade.

Sábese que visitou os Santos Lugares (Exipto, Palestina, Siria, Mesopotamia, Asia Menor e Constantinopla), nunha longa viaxe, entre 381 e 384, recollendo as súas impresións no seu libro 'Itinerarium ad Loca Sancta', libro que tivo certa difusión por narrar de forma minuciosa e, sobre todo, animada a viaxe. Atravesou o sur de Galia (hoxe Francia) e o norte de Italia, cruzou en barco o mar Adriático. Sábese que chegou a Constantinopla no ano 381. De aí partiu a Xerusalén e visitou Jericó, Nazaret e Cafarnaúm. Partiu de Xerusalén cara a Exipto en 382, visitou Alexandría, Tebas, o mar Vermello e o Sinaí. Visitou logo Antioquia, Edesa, Mesopotamia, o río Éufrates e Siria desde onde regresou vía Constantinopla. Non hai constancia da data, o lugar e as circunstancias da súa morte.

Imaxe de Jani Niemenmaa en Wikipedia, licenza: CC BY-SA 3.0

O manuscrito está redactado en latín vulgar (tal como falado na época), o cal foi de gran utilidade para estudar a transición do latín clásico ao máis tardío. Ata o ano 1884, a única referencia a esta muller​ aparecía nunha carta aos monxes do Bierzo escrita por San Valerio. Nese ano Gian Francesco Gamurrini atopou na Biblioteca da Confraría de Santa María de Laicos (Biblioteca Della Confraternità dei Laici) en Arezzo, Etruria, un códice en pergamiño de 37 folios, en letra beneventana do século XI, dividido en dúas partes. A primeira contiña un coñecido tratado de San Hilario de Poitiers sobre os Misterios e os Himnos. A segunda parte estaba incompleta, sen algúns folios do principio e do final, e por tanto sen autoría declarada. Esta parte do códice, que relataba unha viaxe por Terra Santa, fora redactada no mosteiro de Montecassino, e trasladada a Arezzo por Ambrosio Restellini, abade de Montecassino desde o ano 1599 ao 1602. Despois dese ano pasaría a ocupar o cargo de abade do mosteiro de Santa María de Arezzo. No ano 1801 Napoleón clausura este mosteiro, trasladándose gran parte do seu arquivo á mencionada Confraría dos Laicos. Hoxe en día o manuscrito consérvase no museo da cidade de Arezzo. Gamurrini atribuíu o relato a Silvia de Aquitania, irmá de Rufino de Aquitania, mencionada por Paladio na súa Historia Lausíaca, de quen se coñecía unha peregrinación similar á relatada por Constantinopla, Exipto e Xerusalén. Durante case vinte anos barallouse a hipótese de Silvia, ou Silvina como autora do texto, ata que no ano 1903 Marius Férotin publica un estudo na Revista de Cuestións Históricas atribuíndo o mesmo á virxe española Egeria. Desta monxa falaba San Valerio na carta mencionada máis arriba, e facendo un resumo da súa viaxe que coincide en moitos puntos coa viaxe relatada polo manuscrito de Arezzo: data, punto de partida («da costa occidental do Mar Océano»), etapas, duración, e mesmo nalgúns casos San Valerio utiliza idéntico estilo e vocabulario na descrición do traxecto. Desde a publicación do artigo de Ferotin ninguén dubida da autoría de Egeria para o pergamiño de Arezzo. Existe outra referencia que permite encher algunhas das lagoas dos primeiros folios ausentes do manuscrito: o Liber de locis sanctis de Pedro o Diácono, quen tamén menciona á peregrina galega.

O nome

Os distintos códices que se conservan da carta de San Valerio recollen o seu nome de diferentes formas: Aetheria, Echeria, Etheria, Heteria, Eiheriai ou Egeria. Ferotin decantouse pola opción de Eteria, ou Etheria, do mesmo xeito que autores como Heraeus, Mesiter ou García e Villada. En cambio Lambert, Pétré, W. Lindsay ou J. F. Montfort propuxeron a grafía Egeria, por figurar así no Liber Glossarum, anónimo do ano 750, nos catálogos da Biblioteca de San Marcial de Limoges (Itinerarium Egerie abbatisse), e nalgunhas variantes da carta de San Valerio. Esta última forma (Egeria) pódese considerar a forma máis estendida en todas as súas referencias, constando esa grafía mesmo nunha colección de selos españois dedicados a este personaxe.

A viaxe

A narración describe con detalle o modo de viaxar a través do cursus publicus romano, a rede de vías utilizadas polas lexións nos seus desprazamentos (unha rede de 80.000 qm) e as dificultades para superar ao transitar por paisaxes inhóspitos. Adoitaba empregar como hospedaxe as mansio, ou casas de postas, ou noutras ocasións acolléndose á hospitalidade dos mosteiros implantados en oriente desde hai anos, pero aínda case descoñecidos en occidente. Varias mencións ao longo do manuscrito suxiren a posibilidade de que contase con algún tipo de salvoconducto oficial que lle permitiu recorrer á protección militar en territorios especialmente perigosos. O Itinerarium divídese en dous partes: a primeira narra a viaxe e comeza cando Egeria está a piques de subir ao monte Sinaí, tras visitar Xerusalén, Belén, Galilea e Hebrón. Desde aí diríxese ao monte Horeb, e regresa despois a Xerusalén atravesando o país de Gesén. Viaxa despois a Samaria e ao Monte Nebo. Neste punto detívose para escribir: "E como o camiño por onde tiñamos que ir era aquel val de no medio que se estende ao longo [...] onde se acomodaron os fillos de Israel mentres Moisés subía ao Monte de Deus e baixaba, aqueles santos ían mostrando sempre cada un dos lugares por todo o val, como cando viñemos". Cando se cumpren tres anos da súa partida volve de novo a Xerusalén e decide regresar a Gallaecia. Durante o seu retorno visita Tarso, detense en Edesa, visita Siria e Mesopotamia, e de novo a Tarso. Desde aí pon rumbo a Bitinia e Constantinopla. O diario da viaxe termina nese punto, aínda que antes de concluír aínda expresa o seu desexo de visitar Éfeso. A segunda parte do diario describe a liturxia tal e como leva cabo en Terra Santa, en oficios de diario, domingo e durante as festas de Pascua e Semana Santa.

Fonte: Wikipedia

Outras ligazóns

Egeria, la primera peregrina en busca de los lugares santos (Muy Interesante, 29/04/2024)
La enigmática escritora de un influyente texto de aventuras del siglo IV (Dimensión Turística, 25/04/2024)
Egeria, peregrina y autora de un famoso libro de viajes del siglo IV (National Geographic Historia, 25/04/2024)
UPress - Egeria (01/04/2024)
e-consulta - Egeria, mujer peregrina y primera alpinista (25/03/2024)
Letras Libres - Egeria, viajera entusiasta, 05/03/2024
La Vanguardia - Egeria, la primera viajera hispana, en busca de los lugares bíblicos, 21/02/2024
El increíble viaje de Egeria, la valiente gallega que exploró Mesopotamia en la época romana - Dimensión Turística, 06/02/2024
Egeria, una mujer intrépida en Tierra Santa o la primera gran viajera de la historia - El Debate, 06/02/2024
La epopeya de Egeria, la viajera gallega que llegó hasta Mesopotamia en el siglo IV - La Razón, 06/02/2024
Al rescate de Egeria, la primera viajera leonesa - Diario de León, 20/01/2024
Así fue Egeria: la pionera viajera de Galicia que deslumbró en Jerusalén en el siglo IV  - Magas, 10/01/2024
Peregrinar, por Liliana Chávez - Milenio, 20/10/2023
¿Y si el anillo fuese de Egeria, la peregrina a Jerusalén? - La Voz de Galicia, 15/08/2023
Egeria, la peregrina del s.IV desde El Bierzo a Jerusalén cuyo viaje pudo originar la Semana Santa en España (Hispania) - Infobierzo, 10/04/2023
Egeria la primera peregrina - RTVE, 08/04/2023
Egeria: la primera mujer que dejó por escrito su peregrinaje a Tierra Santa - La Razón, 07/04/2023
La 2 estrena un documental del gallego Luis Menéndez sobre ‘Egeria, la primera peregrina’ - La Opinión Coruña, 07/04/2023
Egeria, la desconocida mujer de origen gallego que se convirtió en la primera viajera de la historia - El Correo Gallego, 15/03/2023
EGERIA, la desconocida MUJER de ORIGEN GALLEGO que se convirtió en la PRIMERA VIAJERA DE LA HISTORIA - Youtube Episodios de nuestra historia, 15/03/2023
Egeria, la desconocida hispana que publicó un best seller: "Homenajes sólo para las de su ideología..." - COPE, 15/01/2023
La cuna del cristianismo y la primera viajera y escritora española de la que hay noticia - ABC, 20/12/2022
Egeria: la primera viajera y escritora hispana que recorrió el mundo antiguo. Aquí su fascinante historia - El Periódico de Guatemala, 27/09/2022
El increíble periplo de Egeria, la viajera de El Bierzo - El Español, 25/09/2022
¿Quién conoce a Egeria? - Lanza, 11/09/2022
El viaje de Egeria, por Miguel-Anxo Murado - La Voz de Galicia, 08/05/2022
Egeria y otras peregrinas de Tierra Santa - Vida Nueva Digital, 16/04/2022
Egeria, la viajera hispanorromana que escribió el primer relato de una visita a Tierra Santa - La Brújula Verde, 06/04/2022
Egeria. Escritora y viajera - Diario Palentino, 03/02/2022
Egeria: los caminos de tierra santa - La Opinión de Murcia, 04/07/2021
Tras la pista de Egeria por León - Diario de León, 29/04/2021
El primer libro de turismo espiritual es de una mujer romana - Grada, 08/03/2021
Católicas y científicas: Egeria, la dama peregrina - Revista Ecclesia, 05/03/2021
La peregrina Egeria o la relevancia cultural y eclesial del testimonio - Religión Digital, 21/12/2020
Egeria, la «monja de El Bierzo» que se adelantó 1.500 años al Tripadvisor - El País, 08/07/2020
Egeria, la gallega que viajó a Jerusalén en el siglo IV: la primera cronista con cartas a sus amigas - El Español, 11/06/2020
Egeria, primera peregrina escritora - López Doriga Digital, 22/03/2020
Egeria, la peregrina intrépida del Siglo IV - El País, 08/03/2020
Egeria, la primera exploradora española - Traveler.es, 22/01/2020
Compostela cumple el último deseo de Egeria, la primera escritora de la península - ABC, 08/11/2019
A Cidade da Cultura exhibirá o 'Itinerario de Exeria', aristócrata galaicorromana considerada a primeira escritora da península - GaliciaDigital, 07/11/2019
Egeria, la gallega que fue la primera viajera de la historia - El Español, 20/10/2019
Egeria, la curiosa peregrina gallega del siglo IV que fue autora del primer libro de viajes de la historia de Hispania - El Correo Gallego, 08/09/2019
Los viajes de Egeria, crónica de la peregrina berciana del siglo IV hacia Tierra Santa - Infobierzo, 15/03/2019
"Egeria no es galaica ni priscilianista, sino asceta" - La Voz de Galicia, 23/05/2009
"Exeria, escritora galega do século IV" - El Progreso, 25/03/1992
"A viaxe de Exeria, primeiro testemuño do monaquismo en Galicia" - A Nosa Terra, 27/02/1992
"La insólita peregrinación de la monja Egeria (II)" - Faro de Vigo, 24/11/1984
"La insólita peregrinación de la monja Egeria" - Faro de Vigo, 23/11/1984
"Crónica de cuatro viajeros gallegos" - Antena Dominical / Voz de Galicia, 28/03/1982
Historia de Egeria